Σαν σήμερα, 22 Δεκεμβρίου 1963: Η τραγωδία του «Λακωνία» – Τα μαύρα Χριστούγεννα του Ατλαντικού και το ναυάγιο που συγκλόνισε την Ελλάδα

Η 22α Δεκεμβρίου του 1963 ξεκίνησε ως η αφετηρία ενός ονειρικού ταξιδιού, αλλά κατέληξε σε μια από τις μεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες της μεταπολεμικής Ελλάδας. Το πολυτελές κρουαζιερόπλοιο «Λακωνία», της εταιρείας Greek Line συμφερόντων της οικογένειας Γουλανδρή, μετέφερε εκατοντάδες επιβάτες που προσδοκούσαν να περάσουν τις γιορτές των Χριστουγέννων στις Κανάριες Νήσους. Αντί για τη ζεστασιά των εορτών, όμως, βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις φλόγες και τα παγωμένα νερά του Ατλαντικού Ωκεανού. Η βύθιση του πλοίου επτά ημέρες αργότερα στα ανοιχτά της Μαδέρα, με τον θάνατο 128 ανθρώπων, άφησε ένα ανεξίτηλο τραύμα στην ελληνική ναυτιλία και αποκάλυψε μια σειρά από μοιραία λάθη και παραλείψεις που μετέτρεψαν μια κρουαζιέρα αναψυχής σε υγρό τάφο.

Το χρονικό της πυρκαγιάς μέσα στη νύχτα

Το «Λακωνία», ένα πλοίο 20.000 τόνων που είχε ναυπηγηθεί αρχικά στην Ολλανδία το 1930, είχε ανακαινιστεί πλήρως για να προσφέρει υψηλής ποιότητας υπηρεσίες. Το μοιραίο βράδυ, ενώ το σκάφος έπλεε περίπου 180 μίλια βόρεια της Μαδέρα, οι επιβάτες διασκέδαζαν στο μεγάλο σαλόνι, γιορτάζοντας την «Βραδιά του Πλοιάρχου». Γύρω στις 11 το βράδυ, μια έντονη οσμή καπνού άρχισε να εξαπλώνεται. Η φωτιά ξεκίνησε από το κουρείο του πλοίου, πιθανότατα λόγω βραχυκυκλώματος στην ηλεκτρική εγκατάσταση. Παρά τις προσπάθειες του πληρώματος να περιορίσει τις φλόγες με πυροσβεστήρες, η πυρκαγιά επεκτάθηκε με τρομακτική ταχύτητα, τροφοδοτούμενη από τα ξύλινα διακοσμητικά στοιχεία και τα εύφλεκτα υλικά της επίπλωσης.

Μέσα σε ελάχιστα λεπτά, οι διάδρομοι γέμισαν με πυκνό, μαύρο καπνό, προκαλώντας πανικό στους εκατοντάδες επιβάτες, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν Βρετανοί υπήκοοι. Το σήμα κινδύνου (SOS) εστάλη τα μεσάνυχτα, όμως η κατάσταση επί του πλοίου ήταν ήδη εκτός ελέγχου. Ο ηλεκτρισμός διεκόπη, βυθίζοντας το «Λακωνία» στο σκοτάδι, ενώ οι φλόγες είχαν πλέον περικυκλώσει τις κύριες εξόδους διαφυγής. Η εντολή για εγκατάλειψη του πλοίου δόθηκε κάτω από συνθήκες απόλυτου χάους, με το πλήρωμα και τους επιβάτες να δίνουν μάχη για μια θέση στις σωσίβιες λέμβους.

Το χάος της εγκατάλειψης και οι ήρωες της θάλασσας

Η διαδικασία εκκένωσης του «Λακωνία» αποδείχθηκε μια οδυνηρή αποτυχία της οργάνωσης και της εκπαίδευσης. Πολλές από τις σωσίβιες λέμβους είχαν κολλήσει στους σκουριασμένους επωτίδες (τα βαρούλκα που τις κατεβάζουν στη θάλασσα) λόγω της κακής συντήρησης ή της πυκνής μπογιάς που είχε συσσωρευτεί πάνω τους. Άλλες λέμβοι έπεσαν στη θάλασσα με μεγάλη κλίση, με αποτέλεσμα να ανατραπούν ή να γεμίσουν νερό, παρασύροντας τους ανθρώπους στο κενό. Πολλοί επιβάτες, μην έχοντας άλλη επιλογή, πήδηξαν στα παγωμένα νερά του Ατλαντικού από μεγάλο ύψος, φορώντας μόνο τα νυχτικά τους ή τα εορταστικά τους ενδύματα.

Παρά τη δραματική κατάσταση, καταγράφηκαν πράξεις αυτοθυσίας. Ο πλοίαρχος Ματθαίος Ζαρμπής παρέμεινε στη γέφυρα μέχρι την τελευταία στιγμή, ενώ μέλη του πληρώματος και επιβάτες βοήθησαν γυναίκες και παιδιά να επιβιβαστούν στις λίγες λειτουργικές λέμβους. Η επιχείρηση διάσωσης κινητοποίησε άμεσα παραπλέοντα σκάφη, με πρώτο το αργεντίνικο «Salta» και το βρετανικό «Montcalm», τα οποία έσπευσαν στο σημείο και κατάφεραν να περισυλλέξουν εκατοντάδες ναυαγούς που πάλευαν με τα κύματα. Οι διασώστες περιέγραψαν σκηνές αρχέγονου τρόμου, με ανθρώπους να κρατιούνται από συντρίμμια μέσα στη νύχτα, περιμένοντας μια βοήθεια που για πολλούς δεν έφτασε ποτέ εγκαίρως.

Το τέλος του πλοίου και η δικαστική δικαίωση

Στις 29 Δεκεμβρίου 1963, το «Λακωνία» βυθίζεται οριστικά στον Ατλαντικό. Ο απολογισμός είναι βαρύς: 128 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους από τη φωτιά, τον πνιγμό ή την υποθερμία, σε μια τραγωδία που συγκλονίζει τη διεθνή κοινή γνώμη.

Το ναυάγιο του «Λακωνία» οδηγεί σε σημαντικές αλλαγές στους διεθνείς κανονισμούς ασφάλειας της ναυσιπλοΐας, ειδικά σε ό,τι αφορά την πυρασφάλεια και την εκπαίδευση πληρωμάτων. Για την Ελλάδα, το όνομα «Λακωνία» χαράσσεται στη συλλογική μνήμη ως σύμβολο μιας ναυτικής τραγωδίας που άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα.